Author: halimyoussef

Hejmar 7 ji kovara Vejîn- Bihara 2020

1 Di pirtûka ku we herî dawî  xwendîye de hevok an jî   benda (paragrafa) ku di hişê we de maye kîjan e ?

Pirtûka herî dawî ku min xwendiye romana “Serwerê Med Aştiyago” ya Fergîn Melîk Aykoç e. Tiştê ku di hişê min de ma lihevrasthatina Aştiyago “serokê dawî yê Medan” û serekerkanê artêşa wî Herpago yê xayîn bû. Di kêlîkên hilweşandina imperatoriyê de agahdar dibe ku Herpago hemû hêzên Artêşa Medan radestî Parsan kirine û Koruşê Pars tê li ser Textê Aştiyago rûdinê û bi vî awayî xiyanet dawî li desthilatdariya Medan tîne.

Xala din ku di bîra min de maye, helwesta Mendayê ku keça Aştiyago bû û diya Koruşê Pars bû. Gava dibîne ku kurê wê Koruş desthilatdariya bavê wê hildiweşîne û nikare wî paş de vegerîne û jiyana bavê xwe ji nav pencên desthilatdariya kurê xwe rizgar bike, xwe dikuje.

Ev herdu bûyerên trajedî ji vê romanê di bîra min de mane.

2 Di wêje ya cîhanê de pirtûka ku we gotîye xwezî min nivîsandibûya  heye ku hebe kîjan e ?

Erê, heye. Pirtûka “darizandin” yan jî “mehkemekirin” ya Franz Kafka ye.

3 Pirtûkên ku hûn dixwînin hûn li gor çi û çawa hildibijêrin?

Hilbijartin bi du şêweyane, yan ez nivîskarê pirtûkê nasnakim û ez dixwazim nasbikim bê çi û çawa dinîvisîne. Yan jî ez nivîskarê pirtûkê nas dikim û tiştekî nû nivîsandiye û ez dixwazim bixwînim.

4 Çend merhaleyên nivîsên we hene ?

Eger mebesta te li ser wan qonaxan be, ewên ku nivîsandin tê re derbas dibe, ez dikarim behsa du qonaxan bikim. Yek jê qonaxa jidayikbûna ramanê ye, ku ji serbore, xeyal, raman û dîmenê giştî pêktê. Mirov dikare qonaxa teyorîk binavbike. Ew qonax di hiş û rih û xeyala mirov de bi gewde dibe. Qonaxa duyem jî nivîsandine û pê re jî birêzkirin û avakirin û honandina tevna hûrgiliyane. Mirov dikare weku qonaxa piratîk binavbike.

5 Paşxanneya nivîskariya we çi ye?

Sê faktorên sereke hene. Yek jê jiyana min û serboreyên min ên takekesane ne. Ya din xeyala mine. Ya dîtir xwendina mina bê navbere ji wêjeya nivîskî re, ligel sûdwergirtina ji wêjeya devkî, ku bi salane hiş û xeyala min av dide û kesk dihêle.

6 Cara pêşî hûn kengî  bi pênûsa xwe hisîyan ? Hûn kengî pê hisîyan ku pênûsa we qedera we ye ?

Ez pir zû bi vê yekê hisiyam. Ez zarok bûm. Min bi tolhildanê destpêkir. Di dibistana seretayî de mamosteyekî me yê zalim hebû. Herdem dar di destê wî de bû û li me dixist. Min çîrokeke qerfî li ser wî nivîsand û di şeveke xwendinê ya zarokên dibistanê de xwend. Her kes bi wî mamostî keniya û min bi vî awayî dilê xwe lê hênik kir. Ji wê rojê de heta niha ez bi nivîsandinê tola xwe ji zaliman, ji dîrokê, ji qedera reş û ji dijminên kîndar hiltînim.

7 Hûn dixwazin çi ava bikin an jî çi xerab bikin?

Ez xwedî pirojeyekî wêjeyî me. Zêdeyî bîst û pênc salane ku ez pirtûk bi pirtûk, berhem bi berhem, tevî hemû astengî û dijwariyan, datînim ser hev, da ku ez vê avahiya wêjeyî  avabikim. Ev pirojeyê min yê jiyanê ye. Heta ez hebim wê xebata li ser bilindkirin û berfirehkirin û xweşikkirina vê avahiyê hebe.

Bi danîna stûnên vê avahiyê re û dû re bi tevgera avakirin û bilindkirin û berfirehkirinê re, ji wan avahiyên nexweşikî û xêrnexwazî û kînê re ku bi destê dijminên me di hiş û giyanên me de avakirine, wê cih nemîne û wê bêne hilweşandin.

Bi gotineke din, ez dixwazim bi wêjeya xwe avahiyên koletî, nexweşikî, kîn û nefret û nexwendinê xerab bikim û li şûna wan avahiyên xweşikbûnê, hezkirinê û xwendinê avabikim. Tuyê ji min re bibêjî ev xewn e. Ezê jî ji te re bibêjim wêje bixwe rengeke ji rengên pêkanîna xewnane.

8 Heger Helîm Yûsiv xwe wek lehengê pirtûkeke  hizir kiriba ew leheng  wê kîjan bûya? An jî lehengê we yê mîtolojîk kî ye?

Ev hizrên bi vî rengî bi min re nemane. Bi demê re li ber avê çûn. Gava ez biçûk bûm, xewnên min pir mezin bûn. Her ku ez bi temenê xwe mezin bûm, pêre jî xewnên min sal bi sal, roj bi roj, biçûk bûn. Niha ez ber bi payîza temenê xwe ve diçim û xewnên min, ji derveyî çarçova wêjeyê, hemû hatine baskokirin. Lehengê min ê mîtolojîk tune ye.

9 Hûn rewşa  wêjeya Kurdî di nav wêjeya cîhanê de çawa dibînin? Li gor we wêjeye  Kurdî  heta îroj çi li xwe zêde kirîye?

Cihê mixabiniyê ye ku rewşa wêjeya zimanekî heta radeyeke mezin bi  rewşa siyasî ya miletê ku bi wî zimanî daxive ve girêdayî ye. Tunebûna statuya kurdan ya siyasî li welatê wan siya xwe avêtiye ser wêjeya kurdî jî li her deverê. Wekî cihekî kurdan di nav miletên cîhanê de tune ye, wisa cihê wêjeya wan jî di nav wêjeya cîhanê de tune ye. Li cîhana îro wêje bi sûkê ve, bi bazarê ve girêdayî ye. Weşanxaneyên mezin li Ewrupayê, weku mînak, xwe nadin ber çapkirina berhemeke ku bi zimanê miletekî nayê naskirin û bê statu û bê dewlete hatiye nivîsandin. Gava behsa nasnameyê bibe, mirov dibe yan sûrî, yan tirk, yan iraqî û yan jî îranî. Gava mesele bi vî rengî tê nirxandin, wê gavê berhemên bi zimanên fermî yên wan welatan têne hilbijartin neku yên kurdî. Wêjeya ku dewletek li pey wê tune be, zehmete ku cihê xwe di nav wêjeya cîhanê de bigre.

Li gor dîtina min, wêjeya kurdî li gor rewşa ku Kurd tê de dijîn gavin baş ber bi pêş ve avêtine û nivîskarên kurd, tevî tunebûna piştgiriyê û tunebûna dewleta kurdî,  berhemin pir hêja dinîvisînin. Bi serhişkî û hêza xwe ya takekesane berhemên xwe yên wêjeyî digihînin ber destên xwendevanan. Berhemên wêjeya kurdî, her çendî li gor hejmarê kêmbin, lê dîsa jî di asta xwe ya hunerî û wêjeyî de, ne kêmî berhemên wêjeyî yên zimanên din in.

10 Wek nivîskarekî  ku li dîasporayê dijî, dûrbûna ji welatekî  ku di nav şer de  bandoreke çawa li derûnîya we dike?

Ez nikarim xwe bi temamî weku nivîskarekî diasporayê binavbikim, ji ber ku ez hinekî dereng ji welêt derketim. Gava ez derketim çar berhemên min yên çapkirî hebûn. Di heman demê de ji ber ku li diasporayê dijîm ez nikarim xwe jê bêrî bikim. Vê yekê hin taybetî bi xwe re anîn. Yek ji wan ew e, ku heta niha ez hem bûyerên rojane yên li welêt diqewimin dişopînim û hem jî jiyana xwe ya rojane li diasporayê didomînim. Vê rewşê rasterast bandora xwe li berhemên min ên vê dawiyê kirine. Hin berhem bi temamî li ser jiyana kurdan ya li diasporayê ne wekî  “Auslander beg” û “99 morîkên belavbûyî” û hin jî bi temamî li ser bûyerên welêt in, wekî ” Wehşê di hundirê min de”.

Hevpeyvîna Ferîd Mîtan bo malpera RIATAZA

25.03.2019

Ji “Wehşê di Hundirê Min de” dest pê dikim; “Soro kurê cîranê me Siloyê terzî bû ku berî demekê di encama qezayeke tirimpêlê de, ji her du lingên xwe ve hatibû pûçkirin…” Li vê derê, yê ku lingên wî pûç bûne, Soro yan jî Silo ye; û eger ev rewşa han bi du hevokên cihê bihata şirovekirin, baştir nedibû?

Bê guman yê ku qeza kirîye û lingên wî pêç bûne Siloyê terzî ye. Gava li atolyeya resimkirinê behsa Soro dibe, ew dixwazin kar bidinê ji ber ku bavê wî di encama qezayê de bêkar maye û ew ê karibe di rêya karê xwe re alîkarîya malbata xwe bike. Di vê hevoka dirêj de ku der barê Soro de hatîye nivîsîn, “ku” dikeve navberê û agahîyek li ser bavê wî Silo tê dan. Ev hevokên wisa dirêj car caran rê li ber tevlihevîyê vedikin. Dibe ku li şûna Siloyê qeza kirîye weha bê fêmkirin ku Soro qeza kirîye, ne bavê wî. Ji ber vê, ez jî di wê bawerîyê de me ku agahîyên li ser bavê Soro di hevokeke cihê de bihatana nivîsîn baştir bû.

– Di “Wehşê di Hundirê Min de” de, hin bûyer û dîmen hene, mirov dibêje qey tu pêwîstî bi wan nîne û wateyeke ku li romanê bar bikin tune ye; wekî bipeydeçûn û çavdêrîya Soro ji Salar re, tevlêkirina Semîr di nava romanê de… wateyeke wan ya veşartî heye, yan te ev paragraf ji bo mebestine din bi kar anîne?

Çawa pîrejinên me bi tayên sipî ku “tayê rês” jê re digotin, gore ta bi ta dirêsan, wisa jî romannivîs ji hûrgilîyên rojane yên biçûçik tevna romana xwe dirêse. Gava tu li wî tayê sipî bi tena serê xwe binêrî tu yê wî wekî ta bibînî ku ti têkilîya wî bi gorê re tune ye. Lê di heman demê de ew gore ji hejmareke mezin ya wan tayan pêk tê. Ez bêm ser mînakên ku te ji romana min dane. Bi vî awayî dema mirov bi vî çavî lê binêre, mirov dikare hemû bûyerên romanê zêde bibîne. Lê di heman demê de bêyî van bûyeran jî roman dê li holê nemîne. Du sedemên gelekî girîng ji çavdêrîya Soro ji Salar re hene, yek jê ew e ku Soroyê biçûk bi çavê heyranekî li Salar dinere û wî wekî “îdol”ê xwe dibîne û ev yek dibe sedem ku her gav çavên wî li pey tevgera Salar be. Sedema din ew e ku di rêya vê çavdêrîyê re derûnîya Salar û tirsa wî ji şopandin û girtinê û çavan bi temamî xwe di vê bûyerê de dide der. Mînaka din ya ku te anîye, karekterê Semîr e ku te ew zêde dîtîye. Di bawerîya min de nebûna Semîr wê valayîyeke mezin di romanê de hiştiba. Hema hema hemû karekterên romanê bi awayekî ji awayan “erênî” ne, karekterê Semîr ê “neyênî” jî nûnertîya alîyê din yê civakê dike. Nûnertîya çavê desthilatdarîyê dike, ew çavê ku di her devera civakê de hatîye çandin.

– Şevbuhêrk û hevpeyvînên atolyeyê, xewn û kabûsên Salar ên der barê peykerî de, bûyer û rûniştinên lêpirsînê û pesinandina dirûvê endamên istixbaratan… gelekî nehatine dubarekirin?

Ez ê raz, an sireke vê romanê ji te re bibêjim. Ew raz jî di dîyarîyê de ye. Bingeha vê romanê ji projeyeke senaryoyê filmê sînemayê tê ku min û hevalê xwe yê derhêner Mehmet Aktaş bi hev re dinivîsî. Ji ber hin sedeman ev proje nîvco ma û neçû serî. Ez li destnivîsa wî senaryoyê nîvcomayî vegerîyam, li ser xebitîm û ji nû ve wekî roman nivîsand. Ji bo keda wî jî winda nebe min ev roman dîyarî dostê xwe Mehmet Aktaş kir. Min ev serpêhatî li vir got, ji bo ez balê bikşînim ser teknîka vê romanê ku gelekî ji teknîka senaryoyê filman an jî ji senaryoyê şanoyê nêzîk e. Dîmen ji hev veqetandî ne û piranîya cihên bûyeran jî destnîşankirî ne. Ji xwedubarekirinê bêhtir ez vê yekê bi teknîka honandina tevna romanê ve girê didim. Cih dubare dibe, lê axaftin dubare nabin. Her axaftineke nû ronahîyê davêje ser hin bûyerên nû û bi vî şêweyî xelekên çîrokên ku romanê dihonin didin pey hev.

– Zewaca Meryemê bi kesekî din re, her çi qas ku soza libendêmanê nedabe Salar jî, wekî xîyanetê tê zanîn; nameya Meryemê ya di sendoqa di gorna Salar de, nîşana dilpakî û evîneke xurt e. Di encamê de, yê xwîner çawa dikare Meryemê bisenifîne; xayîn e yan dilsoz e?

Heta ji min tê ez alîyê “insanî” yê mirovî ku ji gelek rengan pêk tê di karekterên xwe de didim pêş. Ez ne dozger im ku hukum li ser kesên romana xwe bikim û wan binirxînim û tesnîf bikim. Ez hewil didim ku jîyanê bi hemû kûrahîya xwe, derûnîya mirovan bi hemû tevlihevîyên xwe, zeft bikim û weku wêjeyeke xweşik veguhêzim. Rast e ez ji kes û karekterên xwe ne bêrî me, lê ez xwe tev li taybetmendîyên wan jî nakim. Ez ji kesên romana xwe hez nekim jî, dîsa jî zirarê nagihînim rastîya wan û bi wan re heta dawî dilsoz dimînim. Xwendevan çawa Meryemê bisenifîne bi kêfa xwe ye. Di jîyanê de jî weha ye. Hin kes hene kêfa te ji hin xisletên wan re tê û ji hin xisletên wan nefret dikî. Tu hem ji wan hez dikî û hem jî ji wan nefret dikî. Wisa jî hinek hene tu tenê ji wan hez dikî. Hinek jî hene tu yê tenê ji wan nefret bikî. Di jîyanê de wisa ye, di romanê de jî dê wisa be.

– Ez ji wê yekê agahdar im ku romanek li ser şerê Kobanîyê di nav destên te de heye. Gelo “Wehşê di Hundirê Min de” derbasgeh e û “Kobanîyê” jî berdewamî ye, yan tu têkilî di navbera wan de tune ye?

Xala hevbeş di navbera her du romanan de ew e ku li ser rûdanên van deh salên dawîyê ne. Di “Wehşê di hundirê min de” ez bi hovîtî û wehşîyeta ku li seranserê Sûrîyeyê rûdabû mijûl bibûm û hinekî veciniqîbûm. Ev roman weku gerrekê bû li sedemên vê veciniqandinê. Romana nû ku min qedandîye û ji weşanxanê re şandîye behsa çîrokeke hezkirinê dike û li ber sîya alên DAIŞîyan yên reş dibişkuve û ber dide. Wisa jî behsa 134 rojên berxwedana Kobanê ya dîrokî ye. Di bawerîya min de di wan rojan de tovên jîyaneke nû, qonaxeke dîrokî û nû ji bo kurdan hate avêtin. Min jî xwest di rêya serpêhatîya malbatekê re ez hin deynên giran yên bi sedên keçik û xortên me yên ciwan ku di rêya azadîyê de canên xwe dan vegerînim. Romaneke wisa ye ku serpêhatîya nivîsîna wê bi xwe dikare bibe mijara romaneke nû. Gelek tiştên ku dikarim li ser vê romanê bibêjim hene, lê niha zû ye. “Ka bera derkeve, dûre em dikarin li ser baxivin.“

– Di dawîya hemî roman û kurteçîrokên xwe de, tu pirsên bêbersiv ji xwendevanan re dihêlî, ji ber vê hindê ez ê careke din ji dawîya “99 Morîkên Belavbûyî” pirsekê bikim; ê ku Azad kuşt, Hisêno bi xwe bû?

Nizanim. Tu dikarî Hisêno bikî kujerê wî, wisa jî tu dikarî me hemûyan bi kuştina wî tawanbar bikî. Weha jî dibe kujer xortikekî elman ê xwedî ramanên rastgir û radîkal be yê ku ew dabû ber derbên kuştinê. Di romanekê de dema bersiva hemû pirsan bê dan, bandora wê romanê dê bi qedandina xwendina wê re li ser xwendevanan nemîne.

– Ji bûyîn û qewamên jîyana Azad, ên ku bi morîkan nixumandî bûn, te tenê 59 morîk tazî kirin. Ew çilên mayî, ji tunebûn û nemanê pê ve, tiştekî din li xwe digirin?

Li cem min teknîka avakirina romanê û naveroka wê heta radeyeke mezin bi hev ve girêdayî ne. Ji ber vê heta ku xwendevanek an rexnegirek romaneke min fêm bike, divê vê têkilîya harmonî ya di navbera şêwe û naverokê de ji bîr neke. Ev roman bi teknîka tizbîyê hatîye honandin. Bi gotineke din her bûyereke romanê morîkek e û tayê ku hemû libên tizbîyê digihîne hev jînenîgarîya Azad e. Wisa jî di pêvajoya çîroka jînenîgarîya Azad de, tizbîya ku dilketîya wî dide wî, weku buhatirîn dîyarîya li ber dilê wî, li destê wî gerandî ye û her tim pê re ye. Dema derba kuştinê lê dikeve, ev tizbî diqete û morîk belawela dibin. Anku tayê jîyana wî diqete û salên temenê wî ku ew morîk bi xwe ne belawela dibin. Ev roman jî hewildana berhevkirina wan morîkan e, wan serpêhatî û çîrokên salên temenê wî ye. Hejmara serpêhatî û morîkên ku ji jîyana Azad di vê romanê de hatine berhevkirin ew qase ne, 59 in. Li wan deran, di nav xirecir û qelebalixê de jî çil morîk jê winda dibin, nayên dîtin. Xwendevanê romanê dikare bi xwe wan serpêhatîyên mayî texmîn bike û wan morîkên windabûyî bibîne û berhev bike. Romannivîs dikarîbû ji 99 morîkên tizbîya jîyana Azad 59 morîkan berhev bike, ji xwendevanan jî tê xwestin vî karî bigihînin serî û 40 morîkên mayî berhev bikin. Wê gavê tenê tizbî dikemile. Ev jî dîmenekî sembolîk e li ser rola xwendevanan di romanekê de bê çawa dikarin rola nivîskarê romanê bigihînin serî.

– Di “Romana Kurdî” de tu nifşê pêşîn ê romannivîsên kurd bi partîtî û alîgirîyê, her wiha bi propogendaya ji ramanên sîyasî re bi nav dikî. “Gava Ku Masî Tî Dibin” ji alîgirî û propogndayê şûştî ye gelo?

Na, min ti kes bi partîtî û propagandayê bi nav nekirîye. Ragihadina encamên ku ez di lêkolîna xwe ya li ser dîrok û pêvajoya romana kurdî de gihiştimê bi vî awayî nîşanên tênegihiştinê ne. Dema min dest bi lêkolîna xwe ya li ser destpêka romana kurdî kir û min bala xwe da jîyana takekesane ya wan romannivîsên sereke yên destpêkê; rastyekê bala min kişand. Ew jî ev bû; her sê navên sereke di romana kurdî de ji destpêkê heta salên heftêyî Erebê şemo ( Şivanê Kurmanca), Rehîmê Qazî (Pêşmerge) û Ibrahîm Ehmed (Jana Gel) di nav birêveberîyên partîyên sîyasî de cih girtibûn. Ji qada sîyaseta partîtîyê xwe berdabûn qada nivîsîna wêjeyê. Min behsa vê dîyardeyê weku rastîyeke dîrokî kir. Jixwe wê di encamê de jî alîyê sîyasî di romanên wan de li pêş be. Ne ku min ev nivîskar bi propagandayê û bi partîtîyê tawanbar kirine. Ev yek ji taybetmendîyên pêvajoya destpêkê ya romana kurdî ye. Ne her kesê ku li ser mijara sîyasetên û şer binîvisîne, naxwe propaganda dike.  Min di “Gava ku masî tî dibin” de mijara şerê kurdan yê li dijî dagirkerên welatê wan bi awayekî wêjeyî û weku roman nivîsîye. Bê guman ne ez weku romannivîs ne jî kes û karekterên min yên di vê romanê de cih digirin em ne bê alî ne. Ez dixwazim li ser helwesta xwe çend peyvan bibêjim ku di vê romanê de wekî di hemû romanên din de jî her tim û her gav alîyê min heye. Ew alî ew e yê ku ez bi çavê xwe yê sêyem pê li derûdora xwe dinerim û ji bo wêjeyeke xweşik û biast binivîsim, wî baş dibînim.

– Li Rojavayê Kurdistanê, nivîskar hêj “bêjî” ne yan bi bav bûne?

Heta dewleteke kurdan ya serbixwe û azad çênebe, yan jî hetanî ku statuyeke kurdan ya sîyasî û çandî û pê re jî aramî neyê holê, ew bêjîtî wê berdewam bike. Nivîskarên kurd li hundirê welêt, ji ber hebûna şer û tevlihevîya rewşa sîyasî bêpişt in. Wisa jî li derveyî welêt, ji ber tunebûna statuyeke sîyasî û tunebûna dezgehên çandî û tunebûna piştgirîyê, xwe bêpişt û bêkes dibînin. Di vê çarçoveyê de wê wêjeya kurdî bi giştî nikaribe ti gavên berfireh bi pêş de bavêje, lê ev nayê wê wateyê ku wê hin nivîskar an wêjevanên kurd nikaribin gavan bi pêş de bavêjin. Hemû pêşketinên ku îro ro di wêjeya kurdî de dibin bi keda takekesane ya van wêjevan û nivîskarên kurd e. Belê, nivîskar dikare bêjî be, lê di heman demê de dikare afirîner û berhemdar be jî.

– Di “Tirsa Bêdiran” de jî pirsek heye ku bala min dikişîne; Mêrê çavzer û rûnixumandî, tirsa Mûsa bû?

Belê, tirsa hundirê wî ye.

– Pîra cîrana Masî, kaloyê bilûrvan, pîra Sobartoyê, hoste Aram… hemî ne yek in?

Gava tu dakevî nav hûrgilîyan, tu yê bi rehetî bibînî ku her kesek ji van kesên te ew bi nav kirine xwedî taybetîyek e û karektereke cihê ye. Her kesek ji van ji hin kesayetîyên civaka kurd hatine girtin ku min ji nêzîk ve ew nas dikirin. Cudayîya di navbera pîra cîrana Masî û pîra Sobatoyê de wekî mînak mîna cudayîya di nav erd û ezmên de ye. Yek pîrek ji rêzê ye, ya din jî pîreke efsaneyî û sembolîk e. Wisa jî cudayîya di navbera Kaloyê bilûrvan û Hoste Aram de, ku yek jê mîratgirê dîrokeke dirêj ji serhildan û şoreşên şikestî ye, vebêjerê dîrokeke trajedî û kevin lê zindî û xwedubarekirî ye. Yê din peykerçêkerekî ermenî, sîyasetmedarekî bêhêvî û hunermendekî têkçûyî ye. Yê ku van kesan hemûyan bike yek bi çavekî li wan dinere û tenê xalên hevbeş yên di nav wan de dibîne.

– Ji “Memê Bêzîn” û bi şûn de, êdî dîmenên erotîk û erotîzmê kêm caran di berhemên te de derbas dibin û eger derbas bibin jî tu ew qasî tê de kûr naçî. Ji ber çi te xwe ji vê babetê vedaye?

Ez bawer dikim ev mesele ne bi plan û bi zanebûn çêbûye. Taybetîya pirtûka min a çîrokan “Memê bê Zîn” ew e ku nîvê çîrokên vê pirtûkê li welat hatine nivîsîn û nîv jî li derveyî welêt. Yanî hemû pirtûkên min ên din di dema mana min a li derve de hatine nivîsîn. Di vê dema tu behsa wê dikî de hin guhertinên mezin di jîyana min a takekesane de, her wisa di pêvajoya nivîsîna min de qewimîn. Weha jî li welat qonaxa Serhildana Qamişlo hat ku tê de yekem car di dîroka me de axa kolanên Rojava tev li xwînê dibe. Di wê demê de jî min romana “Tirsa bê diran” ku piştî Memê bê Zîn derketibû û mijara wê bandor û encamên vê serhildanê bû. Ez dikarim van guhertinan bi sê xalan bi çarçove bikim. Yek jê guhertina cih û derketina derveyî welat. Didu; serborîya jîyana takekesane, mezinbûna bi temen û guhertinên ku qonaxa piştî xortanîyê bi xwe re tîne. Sisê; dûrketina ji civaka kurd û gelemşeyên jîyana li xerîbîyê ku mijarên wê bi her awayî dikevin pêşîya mijarên din yên mîna erotîzmê.

– Sobartoyê, di navbera te û amûdîyan de dilmayîn çênekir?

Romana herî zêde ku di navbera min û hin amûdîyan de xera kir Sobarto bû; wisa jî romana ku têkilîyên min ên gîyanî û rûhî bi hin amûdîyan re xurt û dirust kir her ew roman bi xwe bû, Sobarto bû. Heta niha deh pirtûkên min, pênc roman û pênc pirtûkên çîrokan, derketine. Ya gelekî ji bo min balkêş, piştî dora bîst salan ji dûrketina ji Amûdê, di van serdanên min ên dawîyê de tenê behsa Sobarto dibû. Ez diçûm kû derê li xwendevanên wê rast dihatim, li pirskirina li ser mijarên wê rast dihatim û li bandora wê ya piştî van salên dirêj rast dihatim. Wisa jî di nav pirtûkên min de ya bi tenê Sobarto ye ku heta niha şeş çap jê derketine, sisê bi erebî û sisê bi kurdî û hîna jî tê xwendin. Ev cihê kêfxweşîyê ye ji bo min. Di nav amûdîyan de yên ku ji ber vê romanê bi çavên dijminan li min dinerin hene, wisa jî di nav amûdîyan de yên ku bi vê romanê û bi nivîskarê wê yê amûdî serbilind in hene.

– Her çi qas bi zimanekî nerm û herikbar hatine hûnandin jî, lê berhemên te, hema hema xwerû mecazî û xeyal in; di qada têgihiştin û nasîna mebestê de, xwendekarekî zîrek û bîrtûj divê. Te hewl nedaye ku barê xwendevanan siviktir bikî?

Her çendî serên mecaz û xeyalên di behemên min de li ezmanan bin, lê dîsa jî lingên wan li erdê ne. Weku hezkirîyekî wêjeyê wan berheman bala min nedikişandin gava ku her tişt bi awayekî realîst wisa di wan de dihatin birêzkirin, wekî ku nivîskar kamîreyek be li dora xwe bizîvire û çavdêrîyên xwe binivîse. Kêfa min ji vê wêjeya fotografîk re nedihat û min ew wêjeyeke lawaz, bêxeyal û feqîr didît. Wisa jî kêfa min ji xeyala bêsînor û bêserûber re ya di berhemên suryalîyan de nedihat. Nimûneyê herî nêzîkî min ew bû, ew ê ku hem realîst, bi çêj, tehim û bêhna civakê dagirtî bû û hem jî têrxeyal û mecaze û çêjeke hunerî û dûrbînîyeke sembolîk hildigre. Min biryara xwe wisa da ku ez her du xetan, ya realîst û ya suryalîst, bînim cem hev û wêjeyeke ku mohra min li ser bê dîtin binivîsim.

– Dixwazim meseleya şînhatina qiloç û terîyên mêran, her wiha pûrtgirtina bi çermê mirovan ve û dirêjbûna guhan fêm bikim?

Di çanda me ya devkî de gelek biwêj, serpêhatî, sembol û derbirîn hene ku dikarin bi awayekî rasterast di berhemên me yên wêjeyî de cih bigirin û wan berheman zengîn û pirwate bikin. Yek ji wan sembolan qiloç in. Dibe ku wateya “qiloçan” ji deverekê heta deverekê bê guhertin, lê hemû li dora yek wateyê diçin û tên ew jî “bênamûsî” ye. Dibêjin filankeso qiloç ji xwe re siwar kirine. Lê dema qiloç bi serê mêrekî ve şîn bên ev tê wê wateyê ku rewşek bi ser wî mêrî de hatîye, wê rewşê ew ewqasî perîşan kirîye û ew xistîye diruvê mêrekî bêçare û nikare namûsa xwe biparêze. Mesela pûrtgirtina bi çermê mirovan ve û dirêjbûna guhan ji hêla min ve pir zelal xuyanî dike. Gelek kesan di civaka me de û di nav civakên ku em di nav wan de dijîn asta lawiran “asta heywanî” derbas nekirine. Pêdivîyên heywanan xerîzî ne, dema zik û binzik têr bin, ew heta dawî razî ne û ti daxwazên wan ên din tune ne. Mirovin jî hene wisa ne. Azadî û jîyaneke birûmet nakeve nav çarçoveya pêdivîyên wan. Ev mirov in yên çermê wan pûrt digire û guhên wan hêdî hêdî di nav bêdengîya razîbûna wan de dirêj dibin.

– Di berhemên te de her timî “tolhildan”, “dilbijokî” û “xayîntî” xwî û xisletên jinê ne. Ji ber çi?

Ez vê têbînîya te di cih de nabînim. Ev xisletên te hejmartine ne tenê yên jinê ne. Di nav jinên ku min di berhemên xwe de behsa wan kirîye gelek jinên ku ti têkilîya wan bi van xisletan re tune ye jî hene. Ez bi xwe van xisletên mirovî, insanî dibînim û di vê yekê de jin û mêr ji hev cuda nabin. Ez bêhtir mirovên di rewşên xerab û awarte de dijîn ji xwe re dikim mijar, ji ber vê ev xisletên te behsa wan kirîye hem li cem jinan û hem li cem mêran peyda dibin.

– Di pirê romanên te de, çend kod û biwêjên biçûk ne tê de, derbirîn û vegotina hemî karekteran hema hema her yek e; çi pîrejin be, çi kalekî jihevketî be, çi dînekî serêxwexwarî be, çi zarokekî 9-10 salî be, çi jî şûtika mêrekî yan jî derîyê malekê be. Bi vê yekê, ew cudahîya xwezayî ya di navbera kesan de, xwî û şêwazê ku wan ji hevûdin cuda dike, binpê nabin?

Pirsgirêkeke mezin di vê pirsê de, wekî pirsa berî vê de jî heye. Pirs xwe disipêre têbînîyeke şaş. Nivîskarekî serkeftî tune ye ku derbirîn û vegotina wî ya hemû karekteran yek bin. Eger ev têbînî rast be, ev tê wê wateyê ku berhemên min ji hêla hunerî, wêjeyî û avakirina karekteran ve seqet û ketî ne. Ez vê nirxandina ku xwe nasipêre ne ti delîl û ne ti mînakan di cih de nabînim. Dibe di hin deveran de hin rûdanên wisa rûdabin, eger hebin jî wê pir kêm bin. Di nav karekterên min de zarok bi zimanê zarokan, dîn bi zimanê dînan û kal bi zimanê kalan dipeyivin.

– Reşbînî, tunebûn û jiholêrabûn, tirs, têkçûn, şikestin û rev encam û dawîya hemî berhemên te ne. Gelo tevahîya berhemên te tenê çîroka kesekî têkçûyî û şikestî, yan jî tenê rastîya miletekî bindest dibêjin?

Ez ê li vir tenê behsa mijara hezkirinê bikim. Ez wisa texmîn dikim, eger Mem bi Zînê re bizewicîya, daweteke wan a heft roj û heft şev li Cizîra Botan li dar keta û dûre jî heft zarokên wan çêbibûna, wê niha destaneke wêjeyî bi navê Mem û Zîn tunebûya. Heman tişt mirov dikare li ser Romyo û Jolyet jî bibêje. Ev mînak vê rastîyê bi bîr tîne ku pirê caran trajedî, alozî, şikestin û têkçûn dikarin bibin mijarên herî sereke yên berhemên wêjeyî. Ev alîyekî meselê ye. Alîyê din ew e ku wêjeya me pala xwe dide rewşa me û rewşa civaka me ya rasteqîne. Bi vî awayî her wêjeyek radihêje reng û xisletên civaka ku ew wêje li ser tê nivîsîn. Civaka me, miletê me heta vê gavê li hember pilanên jiholêrakirinê, tirsê, şikestin û têkçûnê heta dawî bi ser neketîye. Xwedî berxwedaneke efsûnî ye, lê heta niha bi azadî û serxwebûnê bi encam nebûye. Ev rewşa giştî sîya xwe davêje ser berhemên me yên wêjeyî jî.

– Mala te ava be.

Mala te û mala hemû xwendevanên kurdî jî ava be.

Riataza

Aram Hesen

18.10.2020 – Kovara Şermola, hejmar 7.

Li Amûda Rojavayê Kurdistnê ji dayik bûye

Fakulteya mafnasîyê, li zanîngeha Helebê qedandîye.

Ji sala 2000’î ve li Elmanyayê dijî

Xelata romana kurdî di sala 2015’an de wergirt. Xelat ji hêla weşanxaneya Endêşe li Silêmanîyê – Başûrê Kurdistanê hate dayîn.

-Birêz Helîm Yûsiv em bixêrhatina te dikin û kêfxweş in ku te hinek ji dema xwe ji bo me veqetand.

Ez jî kêfxweş im, ku mêvanê we û mêvanê Şermola me îro. Hûn di nav xêrê de bin.

-Di serî de bi çend hevokan xwe bi xwînerên Şermola bide nasîn.

Di sala 1967’an de li Amûdê di nav malbateke kurd de jidayikbû me. Di nav çar bira û sê xwişkan de biçûkê bira bûm. Hetanî bekelorya min li Amûdê xwend û mafnasî -hiqûq- li zanîngeha Helebê xwend. Ji sala 2000′ î de li Elmanyayê dijîm. Heta niha min şeş roman û pênc pirtûkên çîrokan belavkirine.

-Tê gotin ku tişta nivîskar dinvîse encama tiştên ku xwendîye, her wiha nivîsandin ji nû ve vesazkirina peyvên ziman e, ji bo te nivîsandin çîye?

Ji bo min nivîsandin qeder bû. Qedereke weha bû, ku bêyî haya min ji min hebe hat pêşîya min. Heta niha ez carinan vê qederê reş û carinan jî spî dibînim. Ji ber ku nivîsandinê hemû jîyana min serobinoyî hev kir û heta niha ez nikarim weku kesên din bi aramî û rehetî bijîm. Nivîsandin hem dojeh e ku agirê wê bi rih û can ketîye û nema vedimre û hem jî bihuşta min e, ya ku di hemû rojên giran de, di hemû erdhej û şewatan de, xwe lêdigrim û xwe dispêrim hênikayîya wê.

-Li gor gelek wêjevan û rexnegiran niha roman di serdema xwe ya zêrîn de ye, hemû cureyên wêjeyî yên din li şûn xwe hiştine, gelo tu bi vê nerînê re yî?

Heta radeyeke mezin ev dîtin rast e. Di nav hemû celebên wêjeyî de, di vê sedsala me de hunera romanê li pêşîyê ye. Di bazara pirtûkan ya cîhanê de jî bi vî awayî ye. Eger em bala xwe bidin Ewrupayê, ku weke navendeke çanda cîhanê ya hemdem tê naskirin, gelek weşanxane hene ku ne helbestan û ne çîrokan çap nakin û naweşînin.  Di bawerîya min de vê dîyardeyê roleke dualî di pêvajoya nivîsandina romanê de lîstîye. Ji alîyekî ve hunera romanê geş bû, çav hemû li ser in û li her deverê bi germayî tê nivîsandin, weşandin û xwendin. Lê ji alîyekî din ve her kesê ku dikare rahije pênûsê dev ji helbestê û çîrokê berdide û berê xwe dide nivîsandina romanê. Bi vî awayî nivîsandina romanê dikeve rengê “modeyê” û kî radibe xwe lê diceribîne. Ev yek hejmara berhemên bê ast, yan jî yên di asteke nizim de zêde dike. Di encamê de di hin derûdoran de, ku dengê rexnegirîyeke cedî tuneye, wekî derdorên Kurdan her tişt tevlihev dibe û pîvan jî winda dibe. Ev yek rê li ber tevlihevîyên mezin di vî warî de vedike.

– Ji ber ku tu çîrok û romanê jî dinîvîsî, gelo çi cudahî di navber wan de heye û tu bêhtir di kîjan cureyê de xwe dibînî?

Min bi çîrokê dest bi nivîsandinê kir û bi romanê berdewam kir. Niha jî di nivîsandina hem çîrokê û hem romanê de berdewam im. Di ciwanîya xwe de, di destpêkê de, ez pê dihisîyam ku çîrok têra min dike û ew dikare hemû xirecira hinav û gîyanê min derxîne ser rûpelên spî. Lê bi derbasbûna demê re û berfirehbûna serbore û tecrubeyê re, ez pê hisîyam ku êdî kirasê çîrokê li gewdeyê êşa min biçûk bûye û nema tê hiltê. Ji ber ku cureyê herî nêzîkî çîrokê roman bû, carekê min xwe dît ku waye ez romanan dinîvisînim. Ev veguheztin wekî pêdivîyekê û jixwebere hat. Ji roja ku min rahiştîye qelemê û heta îro min herdem rê li ber pêlên agir ên ku ji kûrahîya hinavên min derdikevin, vekirîye.  Çavê min li wî agirî û guhê min li ser dengê dilê min e, ew berê min didin kuderê, ez diçim wê deverê. Di vê dema dawîyê de firehîya mal û kolanên romanê ez hinekî ji biçûkbûna ode û sikakên çîrokê dûr xistime. Lê ez carcaran bêrîya wan sikak û kuçeyên çîrokê dikim, ji ber ku dilê min ê “ewilî” ew bû, çîrok bû.

-Heta niha çend berhemên te derketine, ya destpêkê çi bû û kîjan salê derket. Her wiha ji me re behsa berhema xwe ya dawîn ”Firîna bi baskên şikestî” bike?

Heta niha di navbera çîrok û romanê de, yazdeh berhemên min derketine. Yekem berhema min a çapkirî “mêrê avis” bû, ku bi zimanê erebî di sala 1991’ê de li Şamê hate weşandin. Çîroka nivîsandina romana min a dawîyê “Firîna bi baskên şikestî” ku li ser berxwedana Kobanê ye, ji bûyerên romanê bixwe xemgîntir e. Di 2014’an de, min jî weke her kurdekî rewşa Rojava, dorpêçkirina Kobanê ji hêla Daiş ve dişopand. Di destpêka şer de min û hin keç û xortên ku li Kobanê diman, me behsa nivîsandina romanekê kir, li ser wê qonaxa dîrokî ya ku Rojava bi giştî û Kobanê bi taybetî tê re derbas dibû. Diva bû hemû çîrok û bûyerên ku li Kobanê diqewimin ji min re bişînin. Her weha di dawîya 2015′ an de min Cîhan Hesen, birayê wê Rodî û xwişka wê Gulîstan me hevdu li Stenbolê dît û li ser nîvisandina romanê me lihevkir. Ew vegerîyan Kobanê û ez jî vegerîyam Elmanyayê. Bi dehan nivîs û çîrokên ku min dixwestin ji min re hatin. Min jî dest bi nivîsandina romanê kiribû. Hetanî ew şeva ku nav lê kirin şeva xedrê bi ser Kobanê ve hat. Di wê şevê de Rodî, zavayê bîst rojan û Perwîna bûka bîst rojan û dîya Rodî û birayê wî yê mezin û ji wê malbatê tenê dora deh kesan û ji Kobanê dora sêsed kesî bi wî awayê hovane şehîd xistin. Ji nav wan û spas ji Xweda re ku Cîhan di wê tevkujîyê de sax ma. Ew bûyer bû sedem ku ez veciniqim û çar salan rawestim. Piştî wê careke din li nivîsandina wê romanê vegerîyam. Vê carê roman ne ji çîrokên ku Cîhan û Rodî û Perwîn ji min re dişandin pêk dihat, lê belê ew bi xwe bûn kesên sereke yên vê romana nû ku bi navê “Firîna bi baskên şikestî” hat nivîsandin û belavkirin.

– Romana Kurdî ji salên ku te dest bi nivîsandinê kirîye heta niha çiqasî bi pêş ketîye, û niha di çi astê de ye?

Mirov nikare behsa rewşa romana Kurdî bike, bêyî ku mirov behsa taybetîya rewşa kurdan ya sîyasî û civakî bike. Ji bo kurmancî ez dixwazim vê bêjim, ku ji sala 1995’an û vir de mirov dikare behsa qonaxeke nû ya wêjeya kurdî-kurmancî bike û roman jî di nav de. Ji ber ku wan salan li bakurê Kurdistanê û Turkîyê qedexe, heta radeyekê, ji ser kurdî hatibû rakirin û dest bi derketina kovar, rojname, pirtûk û weşanxaneyên kurdî bibû. Dibe ku şensekî min ê baş be, ku ez yek im ji wî nifşê ji salên notî ve dest bi belavkirina berhemên xwe yên bi kurdî kiribû. Ji wan salan heta niha bi dehan romanên kurdî hatine nivîsandin û belavkirin û geşbûneke berbiçav di vî warî de rûda. Dema mirov behsa asta romana kurdî bike, divê ez du tiştan ji nav hev derxînim, yek jê girêdayî rewşa kurdan, ya welatê wan û qedexekirina zimanê wan e, ku ew jî hejmare. Hejmara romanên kurdî beramberî hejmara romanên bi zimanên din, ji ber sedemên behsa wan bû, pir kêm e. Tiştê din asta wêjeyî û hunerî ye, ez wê li gor şopandina xwe baş dibînim. Di kurdî de îro bi dehan berhemên hêja yên di asteke baş de tên dîtin û mirov dikare wan bilind binirxîne.  Di hemû zimanan de, li cem hemû miletan, kurd jî di nav de, weha ye. Berhem pir tên nivîsandin, lê yên ku bilind bêne nirxandin hindik in.

-Tu tevgera wêjeyî û çandî li kurdistanê bi giştî û bi taybetî li Rojavayê Kurdistanê çawa dinirxînî?

Ev bîst sal in ku ez ji derveyî welêt dijîm. Di van salên dawîyê de û piştî vê pêla penaberîyê ya berfireh û rewşa ku li Rojavayê Kurdistanê rûda, têkilîyên min yên civakî hêdî hêdî bi nas, heval û dostan re vegerîyan. Berî wê dûrbûn û jihevqutbûneke mezin çêbibû. Di van bîst salan de bi dehan nivîskarên nû derketin ku ez wan nasnakim, berhemên nû derketin ku negihiştine ber destê min. Ji ber vê bersiva pirseke weha pir zehmet e ji bo min û ez di der barê hûrgilîyên rewşê de ne ewqasî agahdar im.

-Dibêjin bandora jîngeha nivîskar di berhemên wî de der tê, ev bîst sal in tu li Ewrupayê dijî, kîjan berhemên te encama serpêhatî û dîtinên te yên Ewrupayê bûn?

Pirtûka min a çîrokan a bi navê “Auslander beg” di sala 2011an de derket. Ev pirtûk bi temamî li ser jîyan û serpêhatîyên kurdên Ewrupayê ye. Bûyerên romana min “99 morîkên belavbûyî” bi temamî li Elmanyayê diqewimin. Beşekî mezin ji çîrokên pirtûka min “Memê bê Zîn” ku di 2003 an de derket li Berlînê û li ser rê û rêçikên bajarên Ewrupayê diqewimin. Jixwe rexneya min a li nivîskarên kurd ên berî min herdem ev bû, ew çima li ser serpêhatîyên xwe, serpêhatîyên kurdên li Ewrupayê dijîn ku bi sedhezarane, nanîvisînin. Ji bo min, çawa ku nîvê jîyana mina li welêt jêdereke bê sînor a nivîsandinê ye, wisa jî ev nîvê din yê jîyana min a li xerîbîyê wê bimîne çavkanîyeke bê sînor ji bo nivîsandina çîrok û romanan.

-Li gor we, çiqasî girîngîya pêşangehên pirtûkan di vejandina wêje û aktîvkirina rola tevgera çandî de heye, her wiha bi giştî çi bandorê li civakê dike?

Pêşangehên pirtûkan derfeteke baş e ji bo avakirina têkilîyeke rasterast di navbera nivîskaran û xwendevanan de, di navbera pirtûkan û civakê de. Lê ji ber tunebûna bazareke berfireh a pirtûkê di nav kurdan de bandora  vê çalakîyê pir bi sînor dimîne. Alîyê din ê mijarê ew e ku şêwe û awayê çêkirina van pêşangehan nêzîkî şêweyê Ereba ye. Pêşangeh bi giranî ji bo firotina pirtûkan vedibe. Lê li cem Ewrupîyan bi awayekî din e. Wekî mînak ez ê behsa pêşangeha salane ya navdewletî ya Frankfurta Elmanyayê bikim, ku her sal di meha dehan de çêdibe. Pêşangeh pênc rojan dewam dike, sê rojên destpêkê tenê ji bo weşanger, wergêr, nivîskar û pisporane û tenê herdu rojên dawîyê ku şemî û yekşem e rê li ber derbasbûna xelkê vedibe. Di her sê rojan de weşanger, weşanxane, nivîskar, wergêr, ji hemû deverên dinyayê tên û hevdu nasdikin, kontrakt û peymanan bi hev re imze dikin. Bi vî awayî berhemên wêjeyî bi hemû zimanan li hemû deverên dinyayê têne çapkirin û belavkirin. Wisa jî semîner û civatên hevnasîn û danasînê bi zimanên cuda têne lidarxistin. Piştî ev bazar di navbera pisporan de diqede, roja dawîyê xelk derbasî pêşangehê dibin û her yek berê xwe dide cihê weşanxaneya ku lê digere û dikare pirtûkan bikire. Beşdarbûna kurdan di vê pêşangeha navneteweyî de, eger hebe, vekirina standekê ye, danîna ala kurdî ye û vexwarina çayê ye.

– Wêje bi rexnegirîyê bi pêş dikeve, tu rexnegirîya kurdî çawa dibînî?

Eger mebesta te bi rexnegirîya kurdî ew be, ya ku bi zimanê kurdî dibe, mirov dikare bibêje ku ev meydan hema hema vala ye û nivîsên ku li ser pirtûkan bi kurdî belav dibin, ji danasînê biwêdetir tiştek nîne. Carcaran jî hin gotarên pesindanê yan jî biçûkxistinê têne belavkirin. Rexnegirîya ku dibe jî bi zimanê erebî dibe. Ez ê mînaka berhemên xwe bidim, heta niha di navbera çîrok û romanê de yazdeh berhemên min bi kurdî derketine, lê ji bilî gotar û nirxandinên di rojname û kovaran de ti nivîsên rexneyî li ser wan wekî pirtûk derneketine. Bi erebî, tevî ku hemû berhemên min heta niha bi erebî derneketine jî, du pirtûkên rexneyî heta niha derketine. Yek jê li ser çîrokên min ku ji hêla rexnegirê Sûrî Mihemed Mihyedîn Mîno ve di sala 2004 an de li Himsê derket û yek jî li ser romana Sobarto ji hêla Mesûd Hesen ve li Şamê di 2006 an de derket. Her weha pirtûka sêyem li ser her şeş romanên min ji hêla Rêber Hebûn ve hatîye nivîsandin, ew ê di demeke nêzîk de derkeve.

– Di der barê wergera berhemên te bo zimanên din de, çi agahî hene?

Weşanxana Endêşe li Silêmanîyê di weşandina hemû berhemên min bi soranî de, berdewam e. Berhema di dorê de û wê nêzîk bi soranî derkeve romana “Firîna bi baskên şikestî”ye.

Weşanxana Afraz li Îranê wê nêzîk dest bi weşandina berhemên min bi Farisî bike û ji bo wê “99 morîkên belavbûyî” di dorê de ye.

Piştî Ingilîzî, Erebî, Tirkî û Farisî wergera romana min “Gava ku masî tî dibin”ya îtalî qedîya ye û wê di demeke nêzîk de ronahîyê bibîne.

Wergera romana “99 morîkên belavbûyî” ya Elmanî îsal amade dibe. Ev pirojeyê wergerê ji hêla nivîsgeha çandê “kulturbüro” ya bajarê ku ez lê dijîm Wuppertal hatîye fînansekirin.

Wergera “Wehşê di hundirê min de” ya Ingilîzî  tê amadekirin.

Wergera Erebî ya “99 morîkên belavbûyî” ji bo weşanxaneya Sefsafa li Misrê tê amadekirin.

Piştî “Mirî ranazin”, “Tirsa bê diran” û “Gava ku masî tî dibin” wergera Tirkî ya “Sobarto” jî amade ye û li benda çapê ye.

Bi giştî ev pirojeyên wergerê yên di derbarê berhemên min de, niha li ber destan in.

-Projeyên te yên paşerojê çi ne?

Ji 2011 an û vir de ti pirtûkên min yên çîrokan derneketine. Ez niha wan çîrokên xwe yên ku min di vê demê de nivîsandine berhev dikim û wan ji bo çapê amade dikim. Dibe ku pirtûka min a bê ne roman, lê pirtûkeke çîrokan be.

-Rêzdar Helîm Yûsiv ji bo vê hevpeyvînê gelek spas, heger gotineke te ya dawî hebe kerem bike bêje.

Gelek spas ji bo we jî, ji bo her kesê ku keda wî di amadekirin, weşandin û belavkirina Şermolayê de heye. Bi hêvîya berdewamî û pêşveçûn û serkeftinê.

18.10.2019 – Ferhad Çomanî

1- Di serî de em weke xwendevanên Kurmanciya jêrîn, me Helîm Yûsiv bi saya wergerandina romana “Gava ku masî tî dibin” naskir. piştî wê çîrok û romanên din li pey hatin. ez dixwazim wê bêjim vê yekê çi delîve li ber berhemên te yên nivîskî vekir?

Veguheztina “Gava ku masî tî dibin” û dû re jî pirtûkên min ên din bo kurmancîya jêrîn, ya wekî soranî di nav kurmancan de tê binavkirin, rê li ber wê yekê vekir ku şaşitiyeke dîrokî bê sererastkirin. Ti şek û guman bi min re tuneye ku em yek milet in û zarokên yek welatî ne ku navê wî Kurdistane, lê zaravayên me cuda ne. Tunebûna dewleteke neteweyî bû sedem ku miletê me hem di hundir perçeyên cografîk de û hem jî di hundir zarava û alfabêyên cuda de asê bimîne û hayê her beşekî ji beşê din tune be. Ev neheqiyeke dîrokî mezine ku li Kurdan hatiye. Baca vê yekê nivîskarê kurd jî dide, ku xwe nikare bigihîne hemû beşên civaka kurd, li her çar perçeyên Kurdistanê. Bi veguheztina zaravayan re rê li ber nivîskarê kurd vedibe ku xwe bigihîne hemû beşên civaka xwe û li seranserê welatê xwe yê perçekirî bê xwendin. Ji bo min jî vebûna vê delîveyê derfeteke cihê şanazî û kêfxweşiyê bû ku berhemên min van sînorên asê yên vê qedera me ya dîrokî ya reş derbasbikin û bigihên xwendevanên wêjeyê li başûrê Kurdistanê. Ez her gav û her dem pesindarê keda wan kesa me yên ku vê rêyê li ber berhemên kurdî vedikin ku bigihêjin hemû kurdan, bi hemû zaravayên xwe.

2-Nivîsandina romanê an çîrokê an jî pirtûkekê bi awayeke sûryalî ji xwe ne rîskeke ji bo nivîskarî?

Ji bo vê pirsê ez dixwazim bi kurtayî behsa sê xalan bikim. Yek jê ew e ku“Surrealism” perçeyeke ji jiyana me ya rojane ye. Dibe ku li hinek deverên cîhanê bûyer û rûdanên ku hene xwe bispêrin aqil û mentiq, lê li welatê me mentiq tuneye. Her tişt serobinoyî heve, mirovê herî sextekar û ketî li jore, yê herî têgihiştî li jêre. Qedir û qîmetê soleke kevin ji yê pirtûkeke herî bi nirx bêhtir heye û herweha..Ev hemû ne rewşeke surreale gelo?

Xala din, aliyê me yê rûhî, giyanî, yê veşartî. Xewn û xeyal û binhişê me. Ev hemû perçeyekin ji tevgera me ya rojane. Rojê bi kêmanî em pênc demjimêran di xewê de diqedînin. Ew bûyerên şevê ku di xew de diqewimin, gelek caran rastiya me bi awayekî hunerî tînin holê. Ew kêlîkên ku mirov di xew û xewnan û xeyalan de dibîne, divê cihê xwe di berhemên me yên wêjeyî de bibînin. Yana emê xiyanetê bi rastiya xwe re bikin û bi çavekî li jiyanê binerin ne bi dudiyan.

Xala sisiyan û ya dawî ez ê behsa çavê sêyem bikim, ku ew bixwe çavê yê nivîskare. Ev rewşa heyî her kes bi herdu çavên xwe dibîne. Bi ya min yê nivîskar hetanî ku karibe kûrahiya rewşê derxîne holê divê bi çavekî sêyem li jiyanê binere û binîvisîne. Wan tiştan binîvisîne ewên ku li ber çavane, kesek bala xwe nade wan, lê ew tenê dikare bibîne. Dibe mebesta Salvador Dalî jî ev be, dema digot: “ Gava ez herdu çavên xwe digrim, ez bêhtir dikarim cîhanê bibînim”.

3- Di çîrokan de Helîm wisa xûyaye gelek digel êş û elemên xwe yên taybet û veşartî de ye. ne wek romanan ku dikarim bêjim piranî eş û serpêhatiyên dilbijok yên milletek an her mirovekî ne, ev çawa ye?

Dibe ji te ve wisa xuya bike, lê li cem min ne di çîrokan û ne jî di romanan de ti sînor di navbera min û karekterên min de tune ne. Her karektereke min yê çîrokê be yan yê romanê be perçeyek ji rihê min di bedena wî de diçe û tê. Her karekterek tiştek ji min tê de heye, lê di heman demê de ti têkiliya çîrok û romanên min rasterast bi jînanîgariya min tune ye. Sînorê min li cem taybetiyên wan karekteran diqede. Erê, hinek ji xwîna min di damarên wan de diçe û tê, lê dawiya dawî ew ew in û ez ez im. Ev mijareke gelekî tirsnak û xetere. Eger nivîskar wî sînorê destnîşankirî derbas bike, zirareke mezin digihîne hunera honandina berhema xwe. Heta ji min tê ez di vê yekê de balder û hestiyar im û ji mafê karekterê mine ku wekî xwe tevbigere û bifikire û rabe û rune, ne wekî min.

4- Di nava romanên te de karakterek ji hemiya heye wekî reşiyê xûya nabe lê hertim heye. di her romanekê de bi awayekî, lê bi giştî weke destekî ezmanî carna tê û di tengasiyê de bi destê karakterê belengaz û bêçare digre.. ev bangeke mîtafîzîkiye an jî di jiyana te de hertim keseke/î wisa heye?

Hebûna wî karekterê nediyar xwe dispêre mijokî û nezelaliya jiyana me. Gelek tişt di jiyanê de hene bi awayekî ji awayan dişibihin wî karekterê wekî reşiyê. Ezê wî wekî hêza veşartî binavbikim. Mirov nizane ji sedî sed ev yek çiye, lê mirov dizane ku heye. Gelek caran bûyerin diqewimin, te dît yê li hember te, eger bawermend be, dibêje: Te dît çawa Xwedê jê re nehişt. Yê bawermend wê hêza veşartî vedigerîne qudreta Xwedê. Yê nebawermend be, şîroveyeke din dide wê rûdana ne zelal. Ji bo min bicihkirina wê hêza veşartî di wêjeyê de alaveke hunerî û wêjeyî ye û dûrî şîroveyên mîtafîzîqî ye. Çawa di jiyanê de hin tiştên ku tu wan dibînî, lê baş nayên fêmkirin hene, wisa dixwazim di tekstên min de jî hebin. Hebûna vê hêza veşartî ezmûneke baş e ji xwendevanan re jî, da ku bêhtir bifikirin û bipirsin ka ev çiye. Li vir rê li ber pirrengiya xwendinê û şîrovekirinê jî vedibe û bêhtir xwendevan didehfîne ber bi hewildanên naskirin û têgihiştinê de. Ji ber vê xwendevanên min bêhtir ewên jîr û mejîçalak û tî yên zanînê ne. Xwendevanên mejîvêl yên li tiştên sivik û tenê li dagirtina dema xwe digerin nikarin dakevin nav kûrahiya berhemên min. 

5- kak Helîm asta edebiyata kurdî, li her parçeyekê an derve be çawa dibînî? em dikarin bi edebiyatê şer ji bo doza milletê xwe bikin?

Şervanê herî baş yê di qada edebiyatê de ew e, yê ku berhemên xweşik dinîvisîne. Yek ji stûnên sereke yên hebûna miletan û asta şaristaniya wan, berî ku partiyên wan ên siyasî bin, berî ku artêş û hêza wan ya leşkerî be, çand û kultûra wane. Ez nivîsandina bi kurdî bi serê xwe wekî berxwedaneke mezin li dijî hewildanên dijminan yên qirkirin û jiholêrakirinê dibînim.

Di derbarê asta edebiyata kurdî bi giştî de, ez ne xwedî agahdariyên berfireh im, ji ber ku dema peyva edebiyata kurdî tê gotin, edebiyata bi hemû zaravayên kurdî tê bîra mirov. Bi giştî û di çarçova agahdariyên min de edebiyata kurdî di van bîst salên dawiyê de li ser asta berhemdariya nivîskaran pir gavin baş avêtine û berhemên serkeftî derdikevin. Lê cihê mixabiniyê ye, di asta siyasî, aborî û civakî de kurd heta niha nebûne xwedî statuyeke sazkar ku bibe bingeha geşkirin û pêşveçûna ziman û edebiyatê. Li her çar perçeyên kurdistanê û li derve jî, ji ber tunebûna dewleta kurdan hemû imkanên aborî yên hene di destên siyasetê de ne û siyaseta kurdan jî bi hemû reng û aliyên xwe ve li hember pirsa ziman û edebiyata kurdî xemsar û bêkêre. Li ser asta takekesane xweşbînim, lê li ser asta giştî reşbînim.

6- Helîm yûsiv bi gelek zimanan tê xwendin, kîjan ji wan xewna te bû?

Xewna mina yekem hêdî hêdî pêk tê, ku berhemên min hemû ji kurmancî bo zaravayên kurdî yên din bêne veguheztin. Ji ber ku berî her kesî ez xwe li vir dibînim. Ev qada mina bingehîn û ya sereke ye. Heta niha berhemên min bi erebî, farisî û heta radeyekê bi tirkî jî derketine. Tevî ku heta niha berhemeke min bi ingilîzî û yek jî bi elmanî derketiye, lê ji weşanxaneyên biçûk derketine. Hewildan hene ku di demeke nêzîk de ev rewş bê guhertin û rê bi berfirehî li ber berhemên min bi zimanê ewrupayî jî vebe.

7- Nivîsandin bi Kurdî wekiriye ku nivîskarên Kurd hetanî astekî bi pêş de herin û bisekinin, an heke şiyan hebe ziman nabe pirsgirêk li hember wê çendê nivîsarên Kurdan li dunyayê bên naskirin?

Ev mijareke dirêj û piralî ye. Di çarçova mijara wergerandin û belavkirin û naskirina li dinyayê de ji bo nivîskarekî, kurdbûn barekî girane û vê meselê zehmettir dike, wisa jî rêya wî dirêjtir dike. Ez ê hinekî bilez behsa hin aliyan bikim. Statuya kurdan ya siyasî çiye, li cîhanê jî wisa li nivîskarê kurd tê nerîn. Li vir, ji ber tunebûna dewleta kurdan, nivîskarê kurd ji hemû derfetên têkiliyên di navbera sazî û dezgehên dewletan de çêdibin bêpare. Li ziman û çandeke qedexekirî û birîndar ya miletekî perçebûyî û bê statu, bi çavekî ciddî nayê nerîn. Tunebûna dezgehên wergerê yên pispor û pêre jî tunebûna çavkaniyên temwîl û fînansekirinê, pêre jî tunebûna wergêrên pispor vî karî nêzîkî peravên pûçbûnê dike. Ji ber vê, di kurdî de mînakên serkeftî ku hebin hemû ji encamên keda takekesane ya nivîskaran bi xwe ye. Ev yek dihêle, ji dehên nivîskarên kurd ku hêjayî ne li cîhanê bêne naskirin, tenê çend kesên ku derfet bi dest wan dikeve biserdikevin. Di nav kurdan de gelek nivîskarên serkeftî ku hêjayîne berhemên wan li zimanên cîhanî bêne wergerandin hene, lê yên ku ev rewş ji wan re pêk tê gelekî hindik in.

8- Helîm Yûsiv ne nivîskar buya wê em ew çawa nasdikir, wê bi çi paşnavek bihata nasîn?

Kêfa min gelekî ji muzîk û stiranan re tê. Xwezî dengê min xweşbûya. Piştî edebiyatê stiranên kurdî bêhna min derdixînin.

9- kareke nû li destê te heye gelo?

Belê heye. Piştî deh salan ji derketina pirtûkeke min a çîrokan ku bi navê “Auslander beg” bû, 2011 derketibû, min destnivîsa xwe ya nû ya çîrokan berî çend rojan, şand ji weşanxaneya Peywendê re li Wanê. Ew ê di demeke nêzîk de derkeve. Pirtûka mina nû vê salê wê pirtûka çîrokan be.

11.2018

WELAT- Ferîd Mîtan

 – Nivîskarîya te, encam û berhema destpêkeke çawa ye?

Ez jî baş nizanim çawa nivîskariyê jiyana min bi temamî mîna qederekê bi xwe ve girêda. Meselê pir zû û bê pilankirin destpêkir. xirecir û aloziyên vê axa ku ez li ser jidayikbûm zarotiya min dorpêçkiribûn û roj bi roj ben li qirika min teng dikir û bêhn li min diçikand. Yan divabû mirov bêdeng mirar here û xwe bispêre jiyaneke bê wate, yan jî divabû mirov li çareyekê bigere û rihê xwe ji nav pencên mirinê rizgar bike. Ji bo min nivîsandin ew oksejîn bû, ya ku ji bo berdewamkirina jiyanê pêdiviya min pê hebû. Bi gotineke din, nivîsandin alternatîvê bitenê yê mirinê bû.

– Babet û naveroka berhemên te, ji ku tên û çawa peyda dibin?

Sê jêderên sereke yên babetên berhemên min hene, yek jê jiyana mina takekesane û serboreyên min in. Ya din cîhana xewn û xeyal û fantaziyên min in û ya dîtir jî paşxaneya mina ku ji xwendina wêjeya nivîskî û ji guhdarîkirina wêjeya devkî dagirtiye. Ev hemû bi hev re naveroka berhemên min bi gewde dikin. Wisa jî çi li jiyanê hebe dikare ji berhemên min re bibe babet, ti sînor ji vê çavkaniyê re tune ne.

– Rengê derûnî di berhemên te de serdest e. Serdestîyeke wisa, bi zanebûn e yan jixweber e?

bizava nivîsandinê bixwe, li cem min, ji mejî û pilankirinê bêhtir bi hestan ve girêdayiye. Di kêlîkên nivîsandinê de ez rê li ber kaniya binhiş û kûrahiya giyan û bîrmendiya xwe vedikim. Bi mijarên xwe re heta dawî dilsoz im û agirekî ku serê tiliyên min neşewitîne, ez nikarim li ser binîvisînim. Nivîsandin dengê wan hestên kûre, ewên ku di nav tariya hiş û giyanê mirov de veşartiye. Dibe sedema ku dihêle rengê derûnî li pêş be ev be.

– Her çi qas babetên romanên te ji hev cuda bin jî, lê dîsa -heta astekê- xwî û bawerîne wekhev, lehengên te digihînin hev. Kesayeta Helîm Yûsiv, çi qasî desttêwerdanê di tevgerandina lehengan de dike?

 Carinan kêm, carinan zêde, tiştekî min di hemû kesên sereke yên çîrok û romanên min de heye. Ez beşek ji wan im û ew beşek ji giyanê min in. Bi xemgîniya wan xemgîn dibim û bi kêfxweşiya wan dilê min şa dibe. Têkiliyeke giyanî di nav min û wan de heye. Lê ev rê li ber wê yekê nagire ku ew ew in û ez ez im. Di her deqekî wêjeyî de mentiqek heye, tevneke hunerî heye, ji bo ew mentiq neyê şikenandin û ew tevin birêkûpêk bê honandin ez ne ji dûr ne ji nêzîk desttêwerdana jiyana wan û rabûn û rûniştina wan nakim. Hinek ji wan hene ku ez ji xisletên wan ên xerab û bêhişiya wan pir zivêr û acizim. Hinek jî hene ez ji taybetmendiyên wan hezdikim. Lê ji herdu cureyan jî, weku nivîskar, ez bi mesafet im. Navbereke berbiçav û pêwîst di navbera me de heye. Heta ji min tê ez karekter û kesên berhemên xwe serbest û azad dihêlim. Ew li gor xwe û li gor pêdiviya rola xwe û ne li gor daxwaza min di berhemên min de tevdigerin. 

– Di roja îroj de, tu xerîkî çi xebatê yî, çi di nav destên te de heye?

Ji dema şerê Kobanê de, ji 2014 an de romanek li ser wî şerî di nav destê min de ye. Min bi alîkariya hin kesên ku li Kobanê diman dest bi wê romanê kiribû. Gava Daiş kete Kobanê, di wê tevkujiya xedar de hin ji wan kesan bixwe şehîd ketin. Ez neçar mam ku rawestim. Berî salekê careke din li wê romana xwe ya nîvcomayî vegeriyam û ew şehîd bixwe bûn vebêjerên romanê. Min nivîsandina wê qedand û niha tê sererastkirin. Wê di sala pêşiya me de bê weşandin.

– “Çûna ber bi romanê ve ji bo min destpêkê wekî çûna bajêr bû.” Di nirxandina xwe de, te çîroknivîs bi gundîyan nimandine û romannivîs jî bi bajarîyan. Di qada wêjeyê de, nirxê romanê ji yê çîrokê bilindtir e?

Ez bawerdikim hinekî jihevnefêmkirin heye. Bajarîbûn û gundîbûna ez li vêderê behsa wan dikim girêdayî mezinbûn û biçûkbûnê ye û ti têkiliya wê bi nirxên bajarvaniyê û gundîtiyê ve tune ye. Ji hêla nirxên wêjeyî û hunerî ve ti cudayî di navbera romanê û çîrokê de nîne. Wêje nirxên xwe ji asta xwe ya hunerî digre û ne ji celebê xwe. Roman be, çîrok be, dikare wêjeyeke nirxbilind be, dibe jî bênirx û bêast be.

– Zimannas Bahoz Baran dibêje: “WEHŞÊ DI HUNDIRÊ MIN DE, 99 MORÎKÊN BELAVBÛYÎ, AUSLANDER BEG, ji gelek alîyan ve û bi taybetî ji alîyê zimanî ve pirtûkên qels in…” Ji bo rexneya Baranî, tu çi dibêjî?

Ez ti qîmetê nadim “rexneyên” weha, ji ber ku ji rexneyê bêhtir nêzîkî dijûnan û biçûkxistinê ye.

Ez dixwazim li vir behsa hin xalên girêdayî vê mijarê bikim. Heta berî demekê, li Bakur diyardeyeke weha hebû, hema kesekî pirtûkeke nû bidest xwe ve digirt, dest bi zimên dikir. Ev hevok weha, ev peyv weha û dihat jibîrkirin ku ev pirtûk romaneke çawa ye yan çîrokeke çawaye û herwisa her kesî şûrê standartê xwe li wê berhemê dikişand û dida ber derbên xedar. Ew diyarde çû, diyardeya zimanzan û zimannasan hat. Her ji demekê kesek derdikeve û xwe weku zimannas nîşan dide. Standartê wî devoka gundê wî ye û di nav gund de jî devoka pîrka wî ye û destpêdike her kesî  û her berhemê li serrada pîrka xwe dixîne û li gor wê li cem wî berhem yan qels yan jî xurt derdikeve. Niha ev diyarde jî hêdî hêdî ber bi nemanê ve diçe. Bêguman, ev hemû encamên tunebûna standartekî yekgirtî ji bo kumanciya nivîskî ne.

Ji bo min, ji ber ku li Bakur pirtûkên min tên weşandin, heta ji min tê ez bi kurmanciyeke nêzîkî vî standartê ku hêdî hêdî jixwebere ji bo kurmanciya nivîskî çêdibe, dinîvisînim. Wisa jî carekê û carinan zêdeyî carekê, berhemên min ji hêla weşanxaneyê ve têne sererastkirin.

Îca, eger ku nêta wî ji van gotinan baş be, bela birêz Bahoz Baran kerem bike wê qelsiyê destnîşan bike, da ku em di çapên bê de, van berheman bê qelsî biweşînin.

– Di kurmancîyê de hêmana ku hema hema peyda nabe, ya ku nayê pejirandin, a ku dilmayîn û dubendîyê bi xwe re tîne: Rexne ye. Vekirina evê girêkê, çawa dikare pêk were?

Di baweriya min de pirsgirêk ne di rexneyê de ye, wekî ku te di pirsa xwe de gotiye, lê di tunebûna rexneyê de ye. Bi giştî, tiştê ku heye ev e; hin nirxandinên ku xwe dispêrin pîvanên ne wêjeyî û ne jî rexneyî. Bala xwe bidê, dema berhemeke nû derdikeve, hema hema hemû nirxandinên nivîskî û yên devkî jî xwe dispêrin pîvanên siyasî yan jî civakî, ku girêdayî têkiliyên takekesane ne. Ev pîvan di navbera du rengan tenê de diçin û tên. Yan reşe yan jî sipî ye û di navbera herdu rengan de nirxandin yan pir kêm yan jî tune ne. Ev perçebûna di navbera du rengan de, di van salên dawiyê de, di civaka me de li Rojava bi dubendiya siyasî re kûrtir û xerabtir bû.

– Li Rojavayê Kurdistanê, dîyardeyeke tirsnak û birîsk xwe dide pêş; ne tenê peyrewên partî û rêxistinên sîyasî, lê “zimanhezên” ku di rojên qedexe û tirsê de dest jê zimanê xwe de bernedida, îro bi tundî şerê perwerdeya bi zimanê kurdî dikin. Li alîyê din, birêveberîya deverê (Rêveberîya Xweser) êdî biryarên radîkal ji bo sepandina branş û rêbazên dibistanan dide. Zimanê ku îroj dibe qurabnê nakokîyên sîyasî, paşerojeke çawa li bendê ye?  

Di ezmûna rojavayê Kurdistanê de, ji bo pêncî salên dawiyê dibêjim, du gavên dîrokî yên giring hatin avêtin. Yek jê avakirina hêzeke leşkerî ji bo kurdane (mebesta min jê ypk û ypj ye) û ya din perwerdekirina bi zimanê kurdî ye. Lidijderketina hin kurdan, behane çi dibe bela bibe, bo perwerda bi kurdî xwe dispêre aloziyeke kûr ya civaka kurd, ku ew jî tunebûna têgihiştina neteweyî û lawazbûna hestên neteweyî ye.

Heta niha û piştî derbasbûna zêdeyî dused salî di ser qonaxa netewîbûnê û avakirina dewletên neteweyî re, hîna jî Kurd nebûne xwedî têgihiştineke neteweyî ya hevbeş. Guherandina ku di zihniyeta kurdî de bûye ew e ku eşîre, êl bi partiyê guherandiye û banê herî jor ji girêdanê re partî ye û ne netewe ye. Ji ber vê jî herdem berjewendiyên neteweyî dikin qurbana berjewendiyên partiyên xwe. wisa jî nirxên netewa xwe dikin qurbana nirx û fermanên partiya xwe û aliyên xwe yên siyasî. Tiştê li Rojava bû ev bû û tiştê ku heta roja îro li Başûr jî dibe ev e û lihevnekirina Rojava û Başûr jî her ev e. Perwerdekirina kurdî qezenceke neteweyî ye û di xizmeta berjewendiyên netewa kurd yên stratejîk de ye. Divabû Kurd bi hemû partî û aliyên xwe yên siyasî li vî karî xwedî derkevin.

– Tu rewşa wêjeyê li Rojavayê Kurdistanê çawa dinirxînî?

Hindik maye bibe bîst sal ku ji Rojavayê Kurdistanê dûr ketime. Di derbarê berhemên ku di van salan de derketine ez ne zêde agahdar im. Ji ber vê ezê nikaribim baş rewşa wêjeyê li wêderê binirxînim. Tiştê min xemgîn dike ku heta niha serdestiya zimanê erebî li van derûdoran desthilatdare û zêde li nivîsandina bi kurdî xwedî dernakevin. Baweriya min ew e, ku pêdiviya hemû wêjekarên rojavayê Kurdistanê bi wê yekê heye ku li xwe vegerin, kumên xwe deynin ber xwe û bifikirin. Eger em tiştekî ji zimanê xwe re û ji wêjeya xwe re nekin, wê kî bike?. Nivîsandina bi erebî tiştekî li wêjeya kurdî zêde nake. Wisa jî wêjekarên ereb ne bi hewceyî me ne ku em bên û wêjeya wan ji wan re lipêşxînin. Ez doza wê yekê nakim ku dev ji nivîsandina bi erebî berdin, na. Ew jî dikare hebe, lê berî her tiştî divê em li xwe, li rastiya xwe, li zimanê dayika xwe, vegerin û pê binîvisînin.

– Di civata nivîskarên Rojavayê Kurdistanê de dengê gilî û gazinan bilind e. Ji bo nivîskarekî, tu gazinan çawa dibînî?

Her çendî nivîskar di gelek gazinên xwe de mafdar bin, lê dîsa jî ez vê diyardeyê baş nabînim. Ji ber ku gazin tenê demwindakirine. Tu yê gazinan ji kê bikî?. Ne dewlet heye. Ne saziyên wêjeyî yên xwedî imkan hene. Ne statuyeke siyasî ya rewa heye. Tenê berxwedana ji bo mana li jiyanê li wê navê heye. Welatek dema şer lê hebe, kuştin hebe, dengê çekan lê bilind be, wê dengê gazinên nivîskaran neyên bihîstin. Li şûna gilî û gazinan kar divê û li şûna mijûlbûna bi bazdana li pey rewrewkan afirandin divê.

– Ji romalkirina nûçeyên sîyasî û bûyeran biwêdetir, ragihandina kurdî di milê wêjeyê de xwe gihandiye ku derê, xebateke çawa pêşkêş dike?

Aliyê wêjeyî ji ragihandina kurdî bi giştî nayê veqetandin. Nakokiyên siyasî yên di navbera aliyan de siya xwe davêjin ser karê wêjeyî jî. Ez dikarim ji ezmûneya xwe ya dirêj di vî warî de mînakekê bidim. Ji sala 2000 î ve ku ji welêt derketime min dest bi amadekirin û pêşkêşkirina bernameyeke wêjeyî kir. Destpêkê di MadyaTV de, dû re RojTV û niha jî RonahîTV. Di van hijde salan de, ji bilî pirtûkan û mijarên çandî û wêjeyî behsa tiştekî nebûye. Lê tev wilo jî, hinek ji nivîskarên kurd, ji ber hesabên siyasî, nedihatin beşdarî vê bernama wêjeyî nedibûn, da ku bi kurdî behsa pirtûkên xwe  bikin. Ya balkêş ew bû, heman nivîskarên kurd dema TRTa kurdî vebû bi kêfxweşî diçûn bernameyên wan yên wêjeyî.

Ji viyalî de, li gor şopandina min, di ragihandina kurdî de derfeteke pir mezin ji wêjekaran re vekiriye. Her nivîskarek jî bi dehên caran dibe mêvanê van alavên ragihandinê û behsa xwe û berhemên xwe dike. Ev bernameyên wêjeyî ku hene derfeteke baş in ji bo hevnaskirina wêjekarên kurd û wisa jî ji bo danasîna berhemên wêjeya kurdî. Herweha rê yeke baş e ji bo jiholêrakirina sînorên ku siyasetê û zaravayan di nav kurdan de çêkirine.