حه ليم يوسف : نووسين ئازاره كان كةم ده كاته وه - Halim Youssef

حه ليم يوسف : نووسين ئازاره كان كةم ده كاته وه

ته‌مموز 9, 2021

حه ليم يوسف : نووسين ئازاره كان كةم ده كاته وه

لة حةليم يوسف ضيرؤكنووس و رؤماننووس لة دايكبووى عامودةية، لة رؤذئاواى كوردستان، بةهةر دوو زمانى كوردى ء عةرةبى دةنووسيَت، لةزانكؤى حةلَةب لة بوارى مافدا خويَندوويةتى، لةسالَى (2000) ةوة لةئةلَمانيا دةذى. كتيَبةكانى بؤ زمانى توركي و فارسى و ئةلَمانى ء ئينطليزي وةرطيَرِدراون، بةم دواييانة ضةند بةرهةميَكيشى بةشيَوةزارى سؤرانى ضاث و بلآوكرايةوة كة لةبلآوكراوةكانى ناوةندى ئةنديَشة بوو. تا ئيَستا ئةم بةرهةمانةى بلآو كراونةتةوة: ثياوة دووطيانةكة، ضيرؤك، 1991، ذنانى نهؤمى سةرةوة، ضيرؤك، 1995، مردووةكان نانوون، ضيرؤك، 1996، سؤبارتؤ، رؤمان، 1999، مةمى بيَ زين، ضيرؤك، 2003، ترسى بيَ ددان، رؤمان، 2006، كاتيَك ماسييةكان تينوويان دةبيَت، رؤمان، 2008، ئؤسلاندةر بةط، ضيرؤك، 2011، نةوةدء نؤ ملوانكةى ثضرِاو، رؤمان، 2015. هةنديَك لة ضيرؤكةكانى كراونةتة شانؤيي لةوانةش، كؤمارى شيَتةكان، لة سيَدارةدانى لوتيَك، كةوش ء سةر.

ضةند كتيَبيَكش لةبارةى بةرهةمةكانييةوة نووسراون لةوانة:

محةمةد محيَدين مينؤ، ئةزموونى نويَ لةكورتة ضيرؤكى سوريادا.

بةشى يةكةم لة جيهانى دةربرِينى عةبدولحةليم يوسف، دار ملهم فى حمص 2004.

مةسعود حةسةن، ذياننامةى شويَنيَكى دزراو، ليَكؤلَينةوةيةكى رةخنةطرانةى شيكاريية لةبارةى رؤمانى سؤبارتؤى حةليم يوسف، ديمةشق 2006. لة سالَى 2015دا خةلآتى باشترين رؤمانى لة لايةن ناوةندى ئةنديَشةوة ثيَدرا.

سازدانى: مةحمود نةجمةدين

* ضؤن دةستت بة نووسين كردء طرنطترين بةرهةمةكانت كامانةن؟

-زوو دةستم بة نووسين كردووة، بيرم ديَ لة ثؤلى ثيَنجةمى سةرةتايي بووم لة قوتابخانةى غةزالى لةعامودة، مامؤستايةك هاتة ثؤلةكةمان ء ثرسيارى ليَ كردين، كيَ دةيةويَ بةشدارى لة ئيَوارة كؤرِيَكى ئةدةبيدا بكات؟ دةستم هةلَبرِى ء برِيارم دا ضيرؤكيَكى كؤميدى بخويَنمةوة، كة وةك رةخنةيةك لة مامؤستايةك نووسيبووم، رقم ليَى بوو لةبةر ئةوةى بةردةوام داريَكى بةدةستةوة بوو، هةر مندالَيَكى تووش ببواية بة هةق ء ناهةق ليَى دةدا، رؤذيَكيان منيش كةوتمة بةردةستى، لةبةر ئةوةى كة زةنطى كؤتايي ثشووى نيَوان دوو وانة ليَى دا من رامنةكرد بةرةو ثؤلةكةى خؤم، لةبةر ئةوةش كة يةكةمى قوتابخانةكة بووم زؤرم لا طران بوو بؤ يةكةم جار لة ذيانمدا ليَدان بخؤم، ئةويش لةبةر ضاوى هةمواندا. جا لةبةر ئةوةى جطة لة قةلَةمةكةى دةستم هيض ضةكيَكى ترم ثيَ نةبوو بؤ تؤلَة سةندنةوة، دةستم كرد بة نووسينى ضيرؤكيَكى طالَتةجارِء كؤميدى لةبارةى ئةو مامؤستا لوت دريَذةوة، كاتيَك ضيرؤكةكةم لةو ئيَوارة كؤرِةدا خويَندةوةء ئامادةبوان ثيَكةنين بةو ويَناكردنةى كة من بة وشة بؤ مامؤستاكةم كردبوو، خؤشحالَ بووم ء هةستم كرد توانايةكى باشم هةية لة بةكارهيَنانى وشةدا بؤ تؤلَة سةندنةوةءطةيشتن بةو ئامانجةش كة خؤم دةمةويَت. ئةوة يةكةم هةولَى نووسينم بوو، لةو رؤذةوة تا ئيَستا قةلَةمم دانةناوة، تةنها شتيَكيش كة طؤرِابيَت ئةوةية كة ئيَستا بة تةنها تؤلَة لة مندالَيي زةوتكراوى خؤم ناكةمةوة، بةلَكو تؤلَةى طةليَك دةكةمةوة كة بيَبةش كراوة لة سادةترين مافةكانى، طةليَك بة هةذارى ء بيَبةشىء دةستكورتى ماوةتةوة، بةلآم نةيانتوانى رؤحى ئازاديخوازانةء ستاتيكاى ليَ بسةننةوة، طةليَك لة زةنطينترين طةلانى دنياية لة ماددةى خامدا بؤ نووسينى ئةدةبى، وةك زؤر كةسى تر، منيش سةرةتا لة شيعر نووسيندا سةركةوتوو نة بووم، ثةخشان لة شيعر زياتر بة ئةفسوونى خؤى بؤ لاى خؤى رايكيَشام، ئيتر دةستم كرد بة نووسينى كورتة ضيرؤك ء رؤمان ء تا ئيَستاش رؤحم لةو سووتانة ثرِ لة ضيَذةداية. ثيَنج كؤمةلَة ضيرؤك ء ضوار رؤمانم نووسيوة، رؤمانى ثيَنجةميشم ئةم سالَ دةردةضيَت، بةم رؤمانةش ذمارةى كتبيَةكانم دةبنة 10.

* لة باشوورى كوردستان كؤمةلَيَك خويَنةر هةن كة سةرجةم بةرهةمةكانى تؤيان نةديوة، لةبةر ئةوة دةكريَ باسيَكى ئةزموونى ئةدةبى خؤتمان بؤ بكةيت؟

– ئةزموونى نووسينى من دابةش دةبيَت بؤ سيَ تا ضوار ناوضةى جوطرافيا، يةكةميان رؤذاظاء عامودةية، كة شويَنى لة دايكبوونى خؤم ء مندالَيشم لةويَ بةسةر بردووة. دووةميان سورياء حةلَةبة، كة لة زانكؤكةى خويَندوومة، لةو كةشةدا ئةزموونى نووسينم طةلآلَة بوو. سيَيةميان ئةلَمانياية كة وةك ثةنابةريَك ثةنام بؤ بردووة. ضوارةميان ئةستةنبولَ ء دواتريش ئامةدة سةرجةم كتيَبةكانم كة بة كرمانجى نووسيومن لةويَ بلآوبوونةوة.

نووسين سةرةتا ثيَويستييةكى رؤحى بوو بؤ من، كة لة ريَطةيةوة بةرةنطارى طةمارؤى ئةو هةموو ثرسيارة ئاطرينانةي مندالَيم دةبوومةوة، لةناو رؤح ء ئاوةزدا تةرِو وشكى ثيَكةوة دةسوتاند، بيَ ئةوةى بطةم بة وةلآميَك، رؤحم ئارام بكاتةوةء ثشوويةك بة ئاوةزم ببةخشيَ. سةرةتا ثةنام برد بؤ خويَندنةوةيةكى ضرِ بؤ طةيشتن بة وةلآمى ثرسيارة فةلسةفى ء بوونطةرايي ء هزرييةكان، كة طةمارؤيان دابووم. بةرهةمة ئةدةبى ء فةلسةفييةكان، ئةوانةى شيكارى دةروونيان تيَدابوو زياتر رايانكيَشام لة بابةتة زانستييةكان. لة خيَزانةكةمدا كةس نةبوو طرنطى بة ئةدةب بدات. تينويَتيم بؤ مةعريفة ثةلكيَشى كردم بؤ خويَندنةوةء ثاشان بؤم دةركةوت  نووسين ئازارةكان كةم دةكاتةوةء دةروون دةحةويَنيَتةوة. ئا ليَرةوة دةستم ثيَ كرد. نووسين بؤ من ثيَش هةموو شتىَ وةلآم بؤ داواكارييةكانى قولآيي ناخى خؤم، ثاشان هؤشيارى ء ئاوةز بةشدار دةبن لة بنياتنانى دةقيَكى ئةدةبى بة باشترين شيَواز ريَخؤش دةكات بؤ ئةوةى رؤلَى كؤمةلآيةتى ء ثةروةردةيي ء فيكرى ء سياسى خؤى بطيَرِيَت. هةميشة هةولَ ئةدةم دووهيَلَ، يان دوو تيَرِوانينى دذ تيَكةلَ بة يةك بكةم، تيَرِوانينى واقيعى كة باس لة ذيانى رؤذانة دةكات، لةطةلَ تيَرِوانينى خةيالَى ء فانتازياية، كة باس لة ئةفسانةكان ء خةون ء مؤتةكة دةكات. بة راى من ليَهاتوويي ئةدةبى لةوةدا دةردةكةويَ كة تا ضةند لة توانادا بيَت تيَكةلَ كردنيَكى هونةريانة بؤ ئةو دووهيَلَة بكريَت كة ذيانى مرؤظ لة سةرةتاى بةدى هاتينى ذيانةوة تا ئيَستاش لة سةرى دةرِوات. ثرِؤذةيةكى كاملَى ئةدةبيم هةية لة رؤمان ء ضيرؤكيشدا، ئةوةش طرنطترين ثرِؤذةى ذيانمةء 40 سالَة هةولَ دةدةم بةرد لة دواى بةرد هةلَى ضنم، ئةوةندةش ثشوودريَذم، كة لة توانامدا هةية هةموو كاتيَك كار لةو ثرِؤذةيةدا بكةم، ئيتر نازانم تةمةن ريَطة دةدات تةواوى بكةم يان نا.

*سةرةتاى نووسينت بة عةرةبى دةست ثيَكرد، يان بة كوردى؟

-سةرةتا بة عةرةبى دةستم ثيَ كردء هؤكارةكةيشى لاى هةموان ئاشكراية، طرنطترين هؤكار ئةوةبوو كة فيَربوونى كوردى لة سوريادا قةدةغة بوو، بةلآم من لة خيَزانيَك لةدايكبووم تةنها بة كوردى قسة دةكةن، كوردى تاكة زمانة كة دايكء باوكم لةو رؤذةوةى لةدايك بوون تا مردنيشيان قسةيان ثيَ كردووة، هةرضةندة باوكم لة باكوورةوة لة ناوضةى سةرخةتةوة هاتووة، بةلآم توركى نةدةزانى، دايكيشم سةر بة ناوضةى بنخةتى سوريا بوو، بةلآم عةرةبى نةدةزانى، كاتيَك ميوانى عةرةب بهاتاية بؤ مالَمان دةبوو تةرجةمةيان بؤ بكةم. هةر لة مندالَيمةوة نووسينى كوردى لة مالَةوة فيَر بووم، بةلآم زؤرى ثيَ ضوو تا بةرهةمى ئةدةبى بة زمانى كوردى بنووسم كة بة رةسمى قةدةغة بوو. دوو كتيَبم بة عةرةبى دةرضوون، ئةوانيش ثياوة دووطيانةكةء ذنانى نهؤمى سةرةوة بوو، كتيَبى سيَيةمم ” مردووةكان نانوون” بوو، يةكةم كتيَبم بوو بة زمانى كوردى. دواتر هةموو ئةوانةى بة عةرةبى نووسيبوومن خؤم تةرجةمةم كردنةوة بؤ كوردى، دواى جيَهيَشتنى نيشتمان، تا رادةيةك لة ئةدةبى عةرةبى دابرِامء زياتر بة كوردى دةمنووسى، تا ئيَستاش بةدواداضوونم بة هةردوو زمانةكةية، بةلآم بيَطومان زمانى دايكم لة ثيَشترة.

* لة سةرجةم كتيَبةكانتدا كارت لةسةر ميَذوو كردووة، لة بةرهةمةكانتدا بةر رةهةنديَكى ميَذوويي دةكةوين، هؤكارى ئةمة ضيية؟

-هةموو كتيَبةكانم باسى بارودؤخى ئيَستاى كورد دةكةن، وةك تةوةرى سةرةكى رؤمان، يان ئةو ضيرؤكانةى دةياننووسم، لة سةدةيةك زياتر ناطةرِيَمةوة بؤ دواوة، زؤر جاريش رووداويَك باس دةكةم كة لة نزيكةوة بةرى كةوتووم، يان بة ضاوى خؤم ديومة. بةلآم ئةو رةهةندة ميَذووييةى ئيَوة بةرى دةكةون لة بةرهةمةكانمدا، لةبةر ئةوةية كة شويَنةوارء كاريطةريي ئةو ميَذووة كؤنة ئيَستاش تيايدا دةذين ء بة دريَذايي ميَذووش هةر هةبووة. بؤ نموونة ئةطةر ريَكةوتننامةى سايكس ثيكؤ نةبواية، ذيانى ئةمرِؤمان بةم شيَوةية نةدةبوو، دابةش بوون ء ثةرت بوون ء سنوورى مينرِيذكراو و كةلتوورى تيَكئالآو ثرِ لة ململانيَمان نةدةبوو. لةبةر ئةوة دةبينى مامؤستاى وانةى ميَذوو لة رؤمانى ترسى بيَ ددان-مدا طةرِان بة دواى ئةو دوو ثياوةدا كة ذيانى خؤى ء طةلةكةيان ليَ تالَ كردووة، دةبيَتة خولياى و برِيار دةدات بضيَت بؤ ئينطلتةرة بؤ بينينى سايكس ء بؤ فةرةنساش بؤ بينينى ثيكؤ، بؤ ئةوةى ليَثيَضينةوةيان لةطةلَدا بكات، كة بؤضى بة ئيمزا كردنى ئةو ريَكةوتننامةية وايان لة مليؤنان كةس كردووة، ئةو مامؤستاية برِواى تةواوى بةوة هةية كة ئةو دوو كةسة لة ذياندا ماون، ئةطةر مردبيَتيشن رؤحيان لةويَية لةو سةرسنوورانةى بة ضةكى زؤر تةلى درِكاوى طيراون. لة رؤمانةكانى تريشمدا هةر واية، ميَذووى كؤن وةك باطراوةنديَك بؤ رووداوةكانى ئةمرِؤ ديَتةوة ثيَش. من رؤمانى ميَذوويي نانووسم، ضونكة ئةوةيان نزيكترة لة تويَذينةوةوة  تا داهيَنانيَكى ئةدةبى، ضونكة كةسيَتى رؤمانةكة ئامادة كراوةء رووداوةكانيش زؤربةيان زانراون ء هةر نووسةريَك كة تواناى داهيَنانيشى نةبيَت دةتوانيَ بينووسيَت. هةنديَك لةو نووسةرانة بةو خةيالَةوة دةذين كة ثيَيان واية ئةطةر لة سةر كةسيَتييةكى ميَذوويي مةزن بنووسن، رؤمانيَكى مةزنى ليَ دةردةضيَت، لة كاتيَكدا من هةولَ دةدةم رؤمانيَك بنووسم ثشت بة هيَزيَكى رؤحى دةبةستيَ، لةطةلَ ئةفراندنى كةسيَتى نويَ لة رؤمانةكةدا كة سةرنجى نووسةرانى ميَذووى رؤمان بةلاى خؤيدا رادةكيَشيَت ء هةر ئةو كةسيَتيانةش خؤيشيان دةبنة نموونةى ميَذوويي.

* بةرهةمى نويَت ضيية؟

-دوا رؤمانم كة ضاث بووبيَت، نةوةدء نؤ ملوانكةى ثضرِاو-ة كة فةرهاد ضؤمانى نووسةرء وةرطيَرِ طؤرِيويةتى بؤ شيَوةزارى سؤرانى ء برِيارة بةم نزيكانة لة ناوةندى ئةنديَشة لة سليَمانى ضاث بكريَت. هةر لةم سالَدا برِيارة رؤمانيَكى نويَم بة كرمانجى لة خانةى ضاثى ثةيوةند لة ئامةدء ئةستةنبولَ دةربضيَتء لة هةمان كاتيشدا بة سؤرانى لة ناوةندى ئةنديَشة لة سليَمانى دةربضيَت.

و: كوردةوان محةمةد سةعيد